Yaşıl enerji: Gələcəyin dayanıqlı mənbəyi

Yaşıl enerji anlayışı, müasir dünyada sürətlə artan əhəmiyyəti ilə iqtisadiyyatların, dövlətlərin və beynəlxalq əlaqələrin təməl elementinə çevrilməkdədir. Bu enerji növü, əsasən ekoloji təmiz, bərpa olunan mənbələrdən əldə olunan enerji formalarını əhatə edir və dünya üzrə ətraf mühitin qorunması, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Azərbaycanda isə uzun müddət neft və qaz ixracından asılılıq ölkənin iqtisadiyyatına güclü təsir göstərmiş, lakin qlobal enerji bazarındakı dəyişikliklər və davamlı inkişaf tələbləri alternativ enerji mənbələrinin inkişafını zəruri etmişdir.

Azərbaycanın enerji strategiyasında yaşıl enerjiyə diqqətin artırılması, yalnız ekoloji tələblərə cavab vermək deyil, həm də iqtisadi diversifikasiya, regional əməkdaşlığın genişləndirilməsi və beynəlxalq nüfuzun möhkəmləndirilməsi məqsədlərini daşıyır. Bu baxımdan, yaşıl enerji həm ölkədaxili, həm də ölkəxarici siyasi və ticari münasibətlərdə önəmli rol oynayır. Xüsusilə, Suriya kimi regional münaqişələr və enerji təhlükəsizliyi məsələləri fonunda yaşıl enerji mövzusunun strateji əhəmiyyəti daha da artır.

Yaşıl enerji, ənənəvi yanacaqlardan fərqli olaraq, təbiətə zərər verməyən, davamlı və bərpa olunan enerji mənbələrindən əldə edilən enerji növüdür. Günəş, külək, hidroenerji, biokütlə və geotermal enerji kimi mənbələr yaşıl enerjinin əsasını təşkil edir. Bu enerji növləri karbon emissiyalarını minimuma endirir, ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısını alır və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə mühüm rol oynayır.

Günəş enerjisi, fotovoltaik panellər vasitəsilə işıq enerjisinin elektrik enerjisinə çevrilməsi ilə əldə edilir və son illərdə texnologiyanın inkişafı ilə daha səmərəli və münasib qiymətə əldə oluna bilir. Külək enerjisi, aerogeneratorlar vasitəsilə küləyin mexaniki enerjisindən elektrik enerjisi hasil etməyə imkan verir. Hidroenerji isə su axınının enerjisindən istifadə etməklə böyük həcmdə enerji istehsal edir. Biokütlə enerjisi təbii orqanik maddələrin yanması və ya emalı yolu ilə əldə edilir, geotermal enerji isə yerin dərinliklərindəki istilikdən istifadə olunur.

Bu mənbələrin əsas üstünlüyü davamlılığı və ətraf mühitə az təsiridir. Lakin onların da məhdudiyyətləri mövcuddur, məsələn, günəş və külək enerjisinin təbiət şəraitindən asılı olması, hidroenerjinin ətraf mühitə təsiri kimi məsələlər araşdırılır və texnoloji həllərlə optimallaşdırılır.

Azərbaycanın iqtisadiyyatı tarixi olaraq neft və qaz ixracına əsaslanır. 20-ci əsrin sonlarından başlayaraq ölkə neft sənayesində böyük inkişaflar yaşayıb və bu, iqtisadiyyatın lokomotivi olub. Lakin 2020-ci illərdə qlobal enerji bazarında neft qiymətlərinin dalğalanması və pandemiya səbəbindən tələbatın azalması Azərbaycan neft ixracına mənfi təsir göstərdi.

Dünya enerji siyasətində yaşıl enerjiyə keçidin sürətlənməsi və karbon izinin azaldılması istiqamətində qlobal təşəbbüslər fosil yanacaqlara olan tələbatı azaltmağa başlayıb. Bu isə Azərbaycan kimi neft ixrac edən ölkələr üçün enerji strategiyasını yenidən gözdən keçirməyi zəruri edir. Ölkə artıq neftdən asılılığı azaltmaq və iqtisadiyyatı diversifikasiya etmək üçün yeni sahələrə, o cümlədən yaşıl enerji sektoruna diqqət ayırır.

Neft ixracından əldə olunan gəlirlər, yaşıl enerji layihələrinin maliyyələşdirilməsi üçün potensial yaradır. Həmçinin, enerji sektoru işçilərinin yeni texnologiyalara uyğun hazırlanması, infrastrukturun modernləşdirilməsi yaşıl enerji sahəsində uğurlu keçid üçün əsas şərtlərdən sayılır.

Son 5 ildə Azərbaycanda neft hasilatı təxminən stabillik nümayiş etdirib və illik olaraq gündə 700-800 min barel ətrafında dəyişib. Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) və xarici neft şirkətlərinin birgə fəaliyyəti nəticəsində hasilat davamlı saxlanılır. Neft ixracı əsasən Avropa, Asiya və Türkiyə bazarlarına yönəlib. Dünya bazarında neft qiymətləri isə 2020-ci ildə pandemiyanın yaratdığı tənəzzülə baxmayaraq, sonrakı illərdə yenidən artıb, bu da Azərbaycanın neft gəlirlərinə müsbət təsir göstərib. Eyni zamanda, Azərbaycan hökuməti neft gəlirlərindən əldə olunan vəsaitləri iqtisadiyyatın digər sahələrinə yönəltmək və enerji sektorunda diversifikasiyanı təmin etmək məqsədilə addımlar atır.

2024-cü ildə isə SOCAR tərəfindən 5,8 milyon ton neft hasil olunub ki, bu da əvvəlki illərlə müqayisədə sabitlik deməkdir. Bu dövrdə SOCAR-ın müəssisələrində istehsal olunan 2,3 milyon tondan çox neft və neft-kimya məhsulları xarici bazarlara ixrac edilib və ixrac həcmi 2,8% artıb. 2024-cü ilin ilk yarısında Azərbaycandan 18 ölkəyə 12 milyon tondan çox neft ixrac olunub; əsas ixracatçı ölkələr arasında İtaliya, Çexiya, Almaniya, Böyük Britaniya və Yunanıstan kimi ölkələr yer alıb. İlin ikinci rübündə SOCAR xarici bazarlara 4 milyon ton ətrafında neft ixrac edərək əvvəlki dövrə nisbətən cüzi artım əldə edib. Bununla yanaşı, 2024-cü ildə Azərbaycanın neftinin orta ixrac qiyməti 94,73 ABŞ dolları səviyyəsində olub ki, bu da əvvəlki illərlə müqayisədə əhəmiyyətli artım göstəricisidir.

Beləliklə, Azərbaycanda neft sektoru son illər ərzində həm hasilat, həm də ixrac baxımından stabil bir inkişaf nümayiş etdirir. Xüsusilə 2024-cü ildə ixrac qiymətlərindəki artım iqtisadiyyatın güclənməsinə töhfə verib. Ölkə həmçinin Cənub Qaz Dəhlizi və Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri vasitəsilə regional tranzit rolunu gücləndirərək neft və qazın dünya bazarlarına çıxarılmasında strateji əhəmiyyətini qoruyur. Eyni zamanda, neft gəlirlərinin iqtisadiyyatın digər sahələrinə yönləndirilməsi və enerji sektorunun diversifikasiyası istiqamətində görülən tədbirlər Azərbaycanın dayanıqlı inkişafına zəmin yaradır.

Azərbaycanın coğrafi mövqeyi və təbii resursları yaşıl enerji mənbələrinin inkişafı üçün əlverişlidir. Ölkədə külək və günəş enerjisinin potensialı xüsusilə yüksək qiymətləndirilir. Məsələn, Xəzər dənizinin sahil bölgələri və Abşeron yarımadası külək enerjisi üçün əlverişli sahələrdir. Günəş enerjisi isə ölkənin əsas hissəsində bol miqdarda mövcuddur.

Son illərdə dövlət tərəfindən yaşıl enerji layihələrinin təşviqi üçün qanunvericilik bazası yaradılmış, güzəştlər və subsidiyalar tətbiq edilməyə başlanmışdır. Bu təşəbbüslər özəl sektorun da yaşıl enerji sahəsinə marağını artırıb. Külək elektrik stansiyalarının və günəş panellərinin qurulması üzrə bir neçə layihə həyata keçirilir və perspektivdə bu sahənin genişlənməsi gözlənilir.

Eyni zamanda, hidroenerji potensialı da nəzərə alınır. Azərbaycanın çayları və su ehtiyatları elektrik enerjisi istehsalında mühüm rol oynayır və su resurslarından daha effektiv istifadə üçün yeni texnologiyalar tətbiq edilir. Biokütlə və geotermal enerji isə ölkədə hələ tam inkişaf etməsə də, elmi araşdırmalar və pilot layihələr həyata keçirilir.

Yaşıl enerjinin inkişafı iqtisadi baxımdan ölkənin enerji təhlükəsizliyini artırmaqla yanaşı, iqtisadi diversifikasiyaya töhfə verir. Neft və qaz sektorundan asılılığın azalması iqtisadi sarsıntıların qarşısını almağa kömək edir və dayanıqlı iqtisadi inkişafı təmin edir.

Siyasi sahədə yaşıl enerji milli təhlükəsizliyin bir hissəsi kimi qiymətləndirilir. Enerji müstəqilliyinin artırılması, xarici bazarlara asılılığın azaldılması ölkənin daxili və xarici siyasətində çeviklik yaradır. Eyni zamanda, yaşıl enerji layihələri beynəlxalq əməkdaşlıq və investisiya cəlb etmək üçün yeni imkanlar açır.

Ticari sahədə yaşıl enerji ixrac potensialını artırmaqla yanaşı, ölkənin karbon krediti bazarına daxil olmasına və beynəlxalq iqlim sazişlərinə uyğunlaşmasına şərait yaradır. Azərbaycanda bu sahədə biznesin inkişafı üçün əlverişli şərait formalaşır, yerli sahibkarlar yeni texnologiyalar tətbiq edir.

Ölkədaxili səviyyədə yaşıl enerji infrastrukturunun inkişafı kənd yerlərinin sosial-iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırır, yeni iş yerləri yaradır və ətraf mühitin qorunmasına kömək edir. Enerji istehsalının ekoloji cəhətdən təmiz formada həyata keçirilməsi sağlamlıq və həyat keyfiyyətini yüksəldir.

Ölkəxarici təsirlər isə əsasən regional enerji əməkdaşlığında və beynəlxalq enerji bazarlarında özünü göstərir. Azərbaycan, öz yaşıl enerji potensialını qonşu ölkələrlə paylaşmaqla regional inteqrasiyanı gücləndirə, enerji dəhlizlərinin təhlükəsizliyini təmin edə bilər. Həmçinin, yaşıl enerji sahəsində liderlik mövqeyi ölkənin diplomatik nüfuzunu artırır.

Azərbaycanda yaşıl enerji sektorunun inkişafı üçün böyük potensial mövcuddur. Ölkə strateji sənədlərində bərpa olunan enerji mənbələrinin payının artırılması prioritet kimi müəyyən olunub. Gələcəkdə günəş və külək enerjisinin istehsal gücünün xeyli artırılması, yeni texnologiyaların tətbiqi planlaşdırılır.

Bununla yanaşı, yaşıl enerji sahəsində təhsil, tədqiqat və innovasiyaların dəstəklənməsi, yerli mütəxəssislərin hazırlanması zəruridir. Dövlət və özəl sektorun birgə fəaliyyəti nəticəsində ölkədə yaşıl enerji istehsalının ixrac imkanları genişlənəcək, iqtisadiyyatın digər sahələri ilə inteqrasiyası güclənəcək.

Regional münaqişələr, o cümlədən Suriya məsələsi enerji təhlükəsizliyi kontekstində önəmli rol oynayır. Münaqişələrin enerji dəhlizlərinə və resurslarına təsiri ölkələrin enerji siyasətində dəyişikliklərə səbəb olur. Yaşıl enerji bu kontekstdə alternativ və davamlı enerji təminatı kimi müsbət təsir göstərə bilər.

Suriya məsələsi ilə bağlı enerji infrastrukturlarının məhv olması və enerji təchizatında yaranan boşluqlar yaşıl enerji layihələrinin sürətləndirilməsinə təkan verə bilər. Bu isə regionda enerji təhlükəsizliyi və sabitliyə töhfə verir. Azərbaycanın yaşıl enerji sahəsində inkişafı isə regional sülh və əməkdaşlıq üçün müsbət nümunə ola bilər.

Azərbaycan enerji sahəsində regional lider kimi mövqeyini möhkəmləndirməkdə davam edir. Son illərdə ölkəmiz neft və qaz ixracını genişləndirməklə yanaşı, yeni bazarlara çıxış yollarını aktiv şəkildə axtarır. Bu kontekstdə Suriyaya qaz ixracı Azərbaycanın enerji siyasətində əhəmiyyətli və strateji bir addım kimi qiymətləndirilir.

Suriya uzun illər davam edən münaqişə və siyasi gərginlik səbəbilə enerji sektorunda ciddi problemlərlə üzləşib. Bu, ölkənin qaz və digər enerji ehtiyaclarının xaricdən təmin olunmasını zəruri edib. Azərbaycanın Suriyaya qaz ixracına başlaması regional enerji ticarətinin genişlənməsi və enerji təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi baxımından vacibdir. Bu addım həm iqtisadi, həm də siyasi baxımdan Azərbaycanın enerji siyasətində yeni mərhələnin başlanğıcını simvolizə edir.

Suriyaya qaz ixracı Azərbaycanın enerji gəlirlərini artırmaqla yanaşı, investisiya və əməkdaşlıq imkanlarını da genişləndirir. Bu əməkdaşlıq ölkələr arasında iqtisadi əlaqələrin inkişafına, yeni enerji layihələrinin həyata keçirilməsinə zəmin yaradır. Eyni zamanda, Azərbaycanın qaz istehsalçı və ixracatçı kimi nüfuzunu artırır.

Azərbaycanın Suriyaya qaz tədarükü regionda enerji mənbələrinin diversifikasiyası və enerji təhlükəsizliyinin təminatı baxımından vacibdir. Bu layihə vasitəsilə Azərbaycanın enerji resursları daha geniş coğrafiyada etibarlı və davamlı tədarük zəncirinə daxil olur. Beləliklə, həm region ölkələrinin, həm də beynəlxalq bazarların enerji təchizatı sabitləşir.

Suriyaya qaz ixracı eyni zamanda bir sıra çağırışları da özündə ehtiva edir. Suriya bazarının siyasi və iqtisadi sabitliyi, logistika və infrastruktur məsələləri layihənin uğurlu həyata keçirilməsi üçün əsas amillərdir. Buna baxmayaraq, Azərbaycan hökuməti bu sahədə qarşıya çıxan çətinlikləri aradan qaldırmaq və əməkdaşlığı dərinləşdirmək üçün addımlar atır.

Azərbaycanın Suriyaya qaz ixracı təşəbbüsü, dövlətimizin enerji strategiyasında yeni mərhələnin başlanğıcını göstərir. Bu, ölkəmizin regional enerji liderliyi mövqeyini gücləndirməklə yanaşı, regional sabitlik və iqtisadi inkişaf üçün də mühüm rol oynayır. Azərbaycanın gələcəkdə bu istiqamətdə daha geniş enerji əməkdaşlığına və investisiya layihələrinə imza atması gözlənilir.

Yaşıl enerji dünyada və Azərbaycanda enerji sektorunun gələcəyi kimi mühüm yer tutur. Azərbaycanın zəngin neft resursları ilə yanaşı, yaşıl enerji sahəsində də potensialı vardır və bu istiqamətdə atılan addımlar ölkənin iqtisadi, siyasi və sosial inkişafına müsbət təsir edir. Alternativ enerji mənbələrinin inkişafı enerji təhlükəsizliyini təmin etməklə yanaşı, ölkənin beynəlxalq mövqeyini gücləndirir və regional əməkdaşlığı dərinləşdirir. Suriya kimi regional məsələlər fonunda yaşıl enerji strateji əhəmiyyət kəsb edir və Azərbaycanın bu sahədəki təşəbbüsləri gələcəkdə həm ölkədaxili, həm də regional sülh və inkişaf üçün mühüm rol oynaya bilər.

Tərcüməçi operator

Mehdizadə Yusif